Παρακολουθούσα λαίμαργα την Grande Belezza (Μεγάλη ομορφιά) του
Σορεντίνο, ρουφούσα εικόνες, κιαροσκούρα, φόρμες, αστραφτερά πεζοδρόμια
και περίτεχνα δάπεδα, αδριάντες, κρήνες, κήπους, ταράτσες, τα ρωμαϊκά
πεύκα να περιγράφουν τον ορίζοντα, μπαρόκ παλάτσα, εκθαμβωτικά μπλέιζερ,
τη γιγαντοδιαφήμιση Martini, τον flâneur Τζεπ με ένα νεγκρόνι στο χέρι
να ακούει μυστικά τον Αμνό του Τάβενερ και φανερά τα μπιτ της eurotrash.
Κατάδυση στον κινηματογράφο και εμβάπτιση στην Αιωνία Πόλη, από εκεί
που την άφησαν ο Φελίνι, ο Σκόλα και ο Ροσελίνι, μισό αιώνα μετά, από τα
χρόνια της ανοικοδόμησης και της ευφορίας, της λιτής κομψότητας, της
ματιάς προς το μέλλον.
Το μέγα κάλλος της ταινίας είναι η Ρώμη, αναμφίβολα· αλλά ο
αφηγηματικός της πυρήνας είναι ένας επιτάφιος για την γηραιά Ευρώπη, την
ελληνορωμαιοχριστιανική. Οι τελειωμένοι αριστοκράτες, οι φθαρμένοι
ηδονιστές, οι ματαιωμένοι επήλυδες, οι στείροι καλλιτέχνες, οι ακηδείς
πλούσιοι, οι προλετάριοι απ’ τη χαραμάδα, όλοι πεθαίνουν και σβήνουν εν
ηδοναίς προσθέτοντας επιδερμίδα και ρουφώντας σκόνες. Η πόλη είναι ένα
αρχαίο πολυστρωματικό μνημείο που τυλίγει με ομορφιά και μεγαλείο τους
ανθρώπους, μα τους τυλίγει νεκρικά, τους κρατάει διαρκώς στον κόσμο των
νεκρών.
H μονόχρωμη τοιχογραφία της Dolce Vita έχει εν τω μεταξύ
μετασχηματιστεί σε μια μπαρόκ ελαιογραφία υπερκορεσμένου χρώματος και
ακραίου κιαροσκούρο, με ένα θέμα: τη ματαιότητα, τη vanitas, με τυπωμένη
σε κάθε γωνιά την υπόμνηση memento mori, τυπικά ρωμαϊκή. Η αρμονία, το
μέτρο, η χάρις, έχουν ταφεί στα σκοτεινά βάθη των παλάτσων, όπως η
ραφαελική Fornarina, η πεμπτουσία της sprezzatura: είναι μόνο μια
φευγαλέα υπόμνηση του απωλεσθέντος ιδεώδους, ένα φάντασμα, το φάντασμα
της Ελίζα, μια έλλαμψη από το μυητήριο πρόσωπο της νιότης που είναι πια
νεκρό.
Ρουφώντας τη Ρώμη μέσα από το ρέκβιεμ του Σορεντίνο, σκεφτόμουν
διαρκώς ότι να ζεις σε μια τέτοια πόλη-μνημείο, σε ένα απέραντο
κενοτάφιο ιστορίας, είναι ευλογία και κατάρα. Ευλογία διότι ζώντας εκεί,
δεν χρειάζεσαι τίποτε άλλο· τα έχεις δει, τα έχεις ζήσει όλα. Και
κατάρα, διότι ζεις πλακωμένος από το βάρος αιώνων και γιγάντων, κι όσο
κι αν δίνεσαι της ζωής, πάντα θα βουλιάζεις στην ιστορία, πάντα θα
βαραίνει η σύγκριση με τα έργα και το πνεύμα των προγόνων. Με αυτούς
συνομιλούν ο Φελλίνι και ο Παζολίνι, από αυτούς αναβλύζουν και εκεί
επιστρέφουν.
Σαν να ζεις στην Αθήνα. Πλακωμένος από τη σκιά της Ακροπόλεως, από
τερατώδεις σκιές σε κάθε άλσος, εδώ η σκιά του Πλάτωνος, εκεί του
Αριστοτέλη, παραπέρα του Περικλή και του Θεμιστοκλή, εκεί ο Σωκράτης
συνομιλούσε με τον Φαίδρο. Ξασπρισμένα μαρμάρινα μέλη από τη δημοκρατία,
θύλακοι χριστιανικού μεσαίωνα από την αυτοκρατορία, με πλίνθους και
κουρασάνι, ένα σπάραγμα οθωμανικό, νεοκλασικισμός σαν του Κανόβα στη
Ρώμη, η θάλασσα να λάμπει διαρκώς στο βάθος, μια βιασμένη ενδοχώρα
νυμφών και αττικών θαυμάτων.
Αυτή η αβάσταχτη Αθήνα, πρωτεϊκή και ελάχιστη, έλαμψε πάλαι ποτέ σαν
Στέλλα, παθιασμένη για ελευθερία σε χωμάτινες αυλές και χαμοκέλες,
έλαμψε άγρια σαν Ευδοκία καμένη από ήλιο, σκόνη και φτηνό κρασί.
Περιμένει τώρα να λάμψει μητροπολιτική και περίπλοκη, σκοτεινή και
πολυπρόσωπη, με σημάδια πολέμων στους τοίχους και μια ευδαιμονία που
γυρνάει σε πένθος.
Κάτω από την επιφάνεια του καταθλιπτικού συβαριτισμού και των
παλάτσων της Ρώμης, κάτω από το κατσουφιασμένο πρόσωπο του
κλασικοαθηναϊκού ερειπιώνα, υπάρχει ένας βαθύς επιτάφιος θρήνος για τον
κόσμο που απέρχεται, και ένα βλέμμα προς τον κόσμο που φτάνει· μάλλον,
περισσότερα του ενός βλέμματα, προς διάφορες πιθανές ελεύσεις. Ασιάτες,
Αραβες, τουρίστες, ας πούμε. Αλλά κυρίως παιδιά που αναζητούν μια
διαδρομή στον λαβύρινθο του βίου, όπως έκαναν πάντα τα παιδιά· η έλευση
της αγάπης· η αναζήτηση του στοιχειώδους, του θεμελιακού, κάποιος να σε
νοιαστεί, κάποιος να σου αποκαλύψει το θαύμα, τη φύση, μια φεγγαρόλουστη
νύχτα, μια απέραντη στιγμή αποκαλύψεως, τα επιφάνια και η χάρη.
Ανω και κάτω. Ανω: η ταράτσα, ρωμαϊκή, αθηναϊκή· πλάι στο Κολοσσαίο,
πλάι στην Ακρόπολη· ο επιπολής κόσμος θεάται το γέρμα του πλονζέ. Κάτω:
τα μνημεία τέχνης, οι τάφοι, ο Κεραμεικός, τα καταχωμένα ποτάμια, οι
ψυχές. Ζούμε υπεράνω, αντλώντας παραδόξως δυνάμεις από κάτω, πάντα
επιστρέφοντας σε μια Fornarina, μια σβησμένη Ελίζα, προ πάντων στη
spretazzura της νιότης, στη θάλασσα.
Ένα κείμενο του Νίκου Γ. Ξυδάκη (από εδώ)